Co oznacza realizacja Standardu 1?

Standard 1 definiuje filozofię CPD. Ma charakter przekrojowy. Zasady w nim zawarte dotyczą wszystkich pozostałych standardów.

1. Podstawą wszystkich działań i podejmowanych decyzji jest najlepiej pojęty interes dziecka

• Przed podjęciem decyzji i działań dotyczących dziecka zawsze bierze się pod uwagę najlepiej pojęty interes dziecka oraz wpływ decyzji/działań na ten interes.

• Indywidualnej oceny interesu dziecka dokonuje Zespół interdyscyplinarny CPD.

• Zespół interdyscyplinarny CPD opracowuje listę kontrolną, biorąc pod uwagę różne kryteria i przesłanki dotyczące interesu dziecka, m.in. poglądy dziecka,

jego środowisko rodzinne, bezpieczeństwo, prawo do zdrowia.

• W ocenie bierze się pod uwagę opinię dziecka i niekrzywdzących rodziców/ opiekunów.

2. Dziecko ma prawo do wyrażania swoich opinii i do otrzymywania informacji

• Dzieci i ich niekrzywdzący rodzice/opiekunowie mają wpływ na decyzje dotyczące podjęcia leczenia i terapii.

• Dzieci otrzymują informacje dostosowane do ich wieku i etapu rozwoju.

• Personel jest przeszkolony z komunikacji z dziećmi w różnym wieku i z różnymi potrzebami.

• Systematyczne zbieranie informacji zwrotnej od dziecka wpływa na rozumienie jego potrzeb, a więc na definicję jego najlepiej pojętego interesu, a także na ewaluację funkcjonowania placówki, pracy jej personelu i świadczoną pomoc.

• Informacje przekazywane są w zrozumiałym dla dziecka języku, w razie potrzeby placówka zapewnia wsparcie tłumacza.

• Dzieci mają prawo do bycia wysłuchanymi w postępowaniu sądowym.

Koordynator ds. przypadku w miarę możliwości wpływa na uczestników postępowania sądowego, aby dziecko zostało wysłuchane w przyjaznych warunkach, by zgodnie ze standardami zostało zapewnione poszanowanie praw dziecka oraz by uniknąć retraumatyzacji.

3. Ochrona, wsparcie dziecka i rodziny są podejmowane w odpowiednim czasie, bez nieuzasadnionych opóźnień

• Po ujawnieniu krzywdzenia dziecka i zgłoszeniu do placówki, Zespół interdyscyplinarny CPD jak najszybciej ocenia potrzebę podjęcia interwencji oraz niezbędnego wsparcia.

• Wyznaczony koordynator ds. przypadku regularnie monitoruje przebieg procedur sądowych i zabiega o to, by działania wymiaru sprawiedliwości były podejmowane bez zbędnych opóźnień.

• Koordynator ds. przypadku regularnie monitoruje wsparcie udzielane dziecku w placówce i podejmuje działania, mające na celu wyeliminowanie ewentualnych opóźnień.

Dobre praktyki

We wszystkich organizacjach prowadzących Centra Pomocy Dzieciom została opracowana i wdrożona Polityka ochrony dzieci − wewnętrzny dokument, w którym określa się zasady ochrony dziecka przed przemocą i wykorzystywaniem seksualnym. W szczególności zapisy Polityki ochrony dzieci określają: zasady udzielania wsparcia, procedury ujawniania podejrzeń, że dziecko jest krzywdzone i przekazywania informacji, zasady bezpiecznej relacji pracownik − dziecko oraz procedury wewnętrznej i zewnętrznej interwencji w przypadku podejrzenia krzywdzenia dzieci.

Fundamentem Polityki są trzy zasady Standardu 1. Spisanie tych zasad w jednym dokumencie i stałe informowanie o nich wszystkich pracowników i wolontariuszy ułatwiają reagowanie na zagrożenia bezpieczeństwa dzieci, a także pomagają w spełnianiu prawnych wymogów ochrony dzieci przed krzywdzeniem. Polityka ochrony dzieci powinna być dostępna na stronie internetowej organizacji, by mogli zapoznać się z nią również opiekunowie dzieci, które są pod opieką placówki. Specjalna wersja Polityki powinna zostać opracowana dla dzieci, by wiedziały, jakie zasady obowiązują w placówce i w jaki sposób jest zapewnione ich prawo do ochrony przed przemocą.

Wiele krajów europejskich, takich jak Islandia, Szwecja, Norwegia czy Chorwacja zdecydowało się na wprowadzenie modelu Barnahus jako oficjalnego elementu systemu ochrony dzieci. Na mocy odpowiednich przepisów prawa Barnahus posiada tam mandat od odpowiednich władz, aby koordynować współpracę międzyinstytucjonalną i zapewniać wsparcie interdyscyplinarne dzieciom, które stały się ofiarą wykorzystywania seksualnego czy szeroko pojętej przemocy. W zależności od przyjętego w danym kraju rozwiązania Barnahus podlega pomocy społecznej oraz służbom ochrony dzieci lub jest częścią systemu służby zdrowia czy organów ścigania. Niezależnie od umiejscowienia w systemie, we wszystkich krajach ma za zadanie zapewnić dzieciom przesłuchania w przyjaznych warunkach oraz udzielić potrzebnego wsparcia psychologicznego, medycznego oraz socjalnego w oparciu o Europejskie Standardy Barnahus (http://www.childrenatrisk.eu/promise/wp-content/uploads/sites/4/2018/06/PL_StandardsSummary_FINAL.pdf). Działaniami tymi zajmuje się interdyscyplinarny zespół pracowników oddelegowanych do pracy w Barnahus przez swoje służby i instytucje, na mocy odpowiednich porozumień.

Konstytucja RP w art. 72 zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Konstytucyjna ochrona praw dziecka nie zawiera się w jednym akcie prawnym dotyczącym dziecka, a jest włączona w różne ustawy, m.in. w: Kodeks karny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Ustawę o pomocy rodzinie i pieczy zastępczej, Ustawę o opiece nad dziećmi do lat trzech, Ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Stąd wiele instytucji (RPD, prokuratura, sąd rodzinny, OPS, oświata) realizuje prawa dziecka i zajmuje się ochroną dziecka na wielu poziomach. Nie tworzą one jednego, spójnego systemu, kierującego się określoną procedurą, skodyfikowaną w jednym akcie prawnym. W Polsce nie ma jednej instytucji/służby na wzór służb ochrony dzieci, której wyłącznym celem byłaby ochrona i realizacja praw dziecka oraz koordynacja współpracy pozostałych instytucji w tym zakresie. Organizacje pozarządowe również nie są częścią usankcjonowanego systemu pomocy. Te, które mają w swoich celach statutowych ochronę i realizację praw dziecka na ogół realizują zadania zlecone przez instytucje państwowe i samorządowe na rzecz dziecka w różnych obszarach: edukacji, ochrony, opieki. Dlatego realizując ideę międzyinstytucjonalnej współpracy na rzecz ochrony praw dziecka doznającego krzywdzenia w warunkach polskich, należy oprzeć się na porozumieniach zawieranych pomiędzy poszczególnymi instytucjami, służbami i organizacjami, którym powierzona została realizacja działań związanych z ochroną dziecka. Ustawy branżowe poszczególnych służb dają podstawę prawną do zawierania takich porozumień.

Porozumienia formalne

Mając na względzie powyższe uwarunkowania, w celu zapewnienia Centrum Pomocy Dzieciom miejsca w systemie ochrony dzieci oraz zagwarantowania współpracy instytucjonalnej, warunkiem koniecznym jest nawiązanie współpracy z następującymi lokalnymi instytucjami:

• sądem,

• prokuraturą,

• policją,

• ośrodkiem pomocy społecznej,

• lokalnymi placówkami ochrony zdrowia,

• lokalnymi placówkami oświatowymi.

W zależności od wielkości czy specyfiki miasta/powiatu/województwa, w którym działa CPD, katalog instytucji współpracujących może być znacznie modyfikowany np.: poszerzony.

W celu sformalizowania współpracy wskazane jest podpisanie z wyżej wymienionymi instytucjami porozumień, w których powinny zostać uregulowane takie obszary jak: cele, zobowiązania stron, czas trwania oraz organizacja współpracy, zasady dzielenia się informacjami z uwzględnieniem przepisów dotyczących poufności, tajemnicy zawodowej oraz ochrony danych osobowych.

W celu operacjonalizacji porozumienia ważne jest, aby każda instytucja wyznaczyła konkretną osobę/osoby do współpracy, a jej dane kontaktowe w miarę możliwości powinny zostać wpisane do porozumienia. Personel danej instytucji oraz zespół Centrum Pomocy Dzieciom powinien zostać poinformowany o zawarciu porozumienia oraz zapoznany z warunkami współpracy.

Rada konsultacyjna

Dodatkowym instrumentem, który wpływa na wzmocnienie współpracy pomiędzy CPD oraz innymi instytucjami jest powołanie rady doradczej, która składałaby się z przedstawicieli kierownictwa instytucji, z którymi CPD podpisało porozumienia. Spotkania rady powinny odbywać się cyklicznie, minimum raz w roku. Celem tych spotkań byłaby ewaluacja współpracy, zidentyfikowanie dobrych praktyk oraz wyzwań. Jest to szczególnie istotne rozwiązanie dla polskiego modelu międzyinstytucjonalnej współpracy w zakresie ochrony dziecka przed krzywdzeniem, ze względu na brak ustawowego umocowania tego modelu.

W miastach wojewódzkich, takich jak Warszawa, podpisanie porozumień formalnych jest skomplikowane ze względu na wielowymiarową strukturę administracyjną. W Warszawie działa 18 ośrodków pomocy społecznej, 7 rejonowych komend policji, nie licząc Komendy Stołecznej, 9 wydziałów sądów i prokuratur dla obszaru samej Warszawy, 28 poradni psychologiczno-pedagogicznych.

Przy budowaniu współpracy międzyinstytucjonalnej placówka powinna:

• rozpocząć tworzenie współpracy od nawiązania porozumienia z władzami miasta i organami nadzorującymi formalnie lub merytorycznie instytucje, z którymi chcemy podpisać porozumienia;

• inicjować/uczestniczyć w organizowanych przez organy zwierzchnie formalnych spotkaniach z kierownictwem tych instytucji w celu przedstawienia oferty CPD i warunków współpracy;

• organizować seminaria/konferencje/szkolenia dla przedstawicieli poszczególnych instytucji/służb/ w celu dostarczenia wiedzy, prezentowania oferty CPD oraz włączenia tych instytucji w proces tworzenia systemu ochrony dzieci;

• zidentyfikować sieci, zrzeszenia, izby, które mogą pomóc i włączyć się w realizację celu, np. Okręgowa Izba Lekarska, Okręgowa Rada Adwokacka, komisje dialogu społecznego;

• rozłożyć nawiązywanie współpracy w czasie, ustalając wskaźniki minimum, np.: w pierwszym roku nawiązanie porozumienia z najbliżej położonymi 2 sądami rejonowymi, szpitalem położonym w tej samej dzielnicy etc.;

• uwzględnić administracyjną strukturę miasta przy zawieraniu porozumień i tworzeniu systemu pomocy dzieciom.

Dobre praktyki

Centrum Pomocy Dzieciom w Warszawie zawarło porozumienie z dzielnicowym ośrodkiem pomocy społecznej (OPS), w wyniku którego pracowniczka socjalna, zatrudniona przez OPS, została oddelegowana na określony wymiar czasu do pracy w Centrum. Do jej obowiązków należy udział w cotygodniowych spotkaniach Zespołu interdyscyplinarnego CPD oraz prowadzenie konsultacji dla opiekunów podopiecznych CPD, w zakresie pomocy społecznej. Ważną rolą pracowniczki socjalnej jest także koordynowanie współdziałania CPD ze wszystkimi dzielnicowymi ośrodkami pomocy społecznej wWarszawie, gdy pomocy społecznej potrzebuje rodzina dziecka mieszkającego w danej dzielnicy. Pracowniczka socjalna przekazuje również koordynatorom dzielnicowych OPS informacje o ofercie interdyscyplinarnej pomocy CPD dla rodziców/opiekunów i dzieci − ofiar lub świadków przestępstw.

W Centrum Pomocy Dzieciom w Głogowie zostało podpisane porozumienie między Sądem Rejonowym w Głogowie a Stowarzyszeniem dla Dzieci i Młodzieży SZANSA, prowadzącym CPD, na mocy którego wszystkie dzieci będące we właściwościach Sądu Rejonowego (SR) w Głogowie są obecnie przesłuchiwane w CPD. Dotychczas istniejący przyjazny pokój przesłuchań w budynku Sądu nie spełniał standardów Ministerstwa Sprawiedliwości i został zlikwidowany. W CPD odbywa się także większość wysłuchań dzieci oraz ustalane przez SR kontakty dziecka z rodzicem w obecności kuratora. Kolejne sądy, z którymi współpracuje CPD w Głogowie, to SR we Wschowie (około 25 km od Głogowa) i SR w Nowej Soli. Sądy te nie dysponują przyjaznym pokojem przesłuchań, dzieci są przesłuchiwane w komisariacie policji. CPD w Głogowie organizuje szkolenia dla sędziów ze współpracujących sądów, nt. przyjaznego przesłuchania dzieci.

Przepisy prawa

Każda z instytucji wskazanych powyżej do współpracy ma w swoich ustawach branżowych zapisany cel, który uprawnia ją do bycia elementem systemu ochrony dzieci. Policja chroni życie i zdrowie ludzi, pilnuje porządku publicznego, a także zapobiega popełnianiu przestępstw i wykroczeń. System oświaty zapewnia wychowanie rozumiane jako wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej, realizuje również działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne diagnozują dzieci i młodzież oraz udzielają im bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Ochrona zdrowia to nie tylko czynności lecznicze, ale również profilaktyka i edukacja zdrowotna, w szczególności dzieci i młodzieży. Chociaż instytucje te nie tworzą odrębnego systemu ochrony dzieci przed krzywdzeniem, każda z nich ma w swoich ustawach podstawę prawną do współpracy i współdziałania ze sobą, w tym z organizacjami społecznymi, na rzecz ochrony dzieci.

Centrum Pomocy Dzieciom otacza opieką wszystkie dzieci do 18. roku życia, które doświadczyły lub są świadkami lub świadkami jakiejkolwiek formy przemocy, w tym (ale nie tylko): fizycznej i psychicznej, przemocy domowej, wykorzystania seksualnego. Dodatkowym kryterium przyjętym w niektórych Centrach Pomocy Dzieciom, ze względu na dużą liczbę zgłoszeń i chęć skrócenia czasu oczekiwania, jest uczestnictwo w procedurach karnych, co oznacza, że przestępstwo wobec dziecka zostało zgłoszone na policję lub do prokuratury.

Aby wsparcie dla dziecka było skuteczne, CPD powinno posiadać również ofertę pomocową dla rodziny dziecka, przy wyłączeniu rodziców/opiekunów krzywdzących.

Zasada niedyskryminacji

CPD powinno dołożyć wszelkich starań, aby dotrzeć do wszystkich dzieci – ofiar i świadków, niezależnie od formy doświadczanej przemocy, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych, orientacji seksualnej, narodowości, pochodzenia etnicznego lub społecznego, majątku, niepełnosprawności, urodzenia lub innego statusu dziecka, lub jego rodziców/opiekunów prawnych. Niezbędne jest, aby personel CPD wziął udział w szkoleniach z zakresu antydyskryminacji.

Spełnienie wszystkich kryteriów niedyskryminacji w praktyce może okazać się bardzo trudne. Warto zacząć od uczciwej diagnozy, która doprowadzi do zidentyfikowania barier i trudności. Następnym krokiem będzie wyznaczenie priorytetów i zaplanowanie działań, mających na celu dotarcie do wszystkich pokrzywdzonych dzieci.

Dobre praktyki

W dużych miastach w Polsce przybywa osób z innych kręgów kulturowych, które nie wiedzą, gdzie szukać pomocy lub obawiają się o nią poprosić. Ważne jest, by rodziny cudzoziemskie z dziećmi miały dostęp do sprofilowanej oferty, uwzględniającej specyfikę tej grupy i jej potrzeby. Warszawskie CPD przy współpracy z innymi organizacjami pozarządowymi prowadzi cykliczne warsztaty kompetencji wychowawczych dla matek i grupy wsparcia dla dzieci cudzoziemskich z regionu Kaukazu. Współpracuje przy tym z tłumaczami oraz mentorami kulturowymi. Placówka ma także ofertę wsparcia edukacyjnego dla dzieci cudzoziemskich, realizowaną nie tylko przez polskich nauczycieli, ale także cudzoziemców pochodzących z tych samych kręgów kulturowych, co ich uczniowie. Rodziny uczestniczące w warsztatach objęte są także indywidualną pomocą prawną, psychologiczną i medyczną.

Inną dobrą praktyką jest współpraca z sądami, prokuratorami oraz policją, która polega na dystrybucji ulotek „Będę świadkiem” dla dzieci i młodzieży, dotyczących ich praw oraz przebiegu i zasad przesłuchania w charakterze świadka oraz ulotek informacyjnych, zawierających ofertę CPD. Ulotki są wręczane na posterunkach policji opiekunom zgłaszającym przestępstwo wobec dziecka oraz dołączane do wysyłanych przez sądy zawiadomień o terminie przesłuchania.

Centrum powinno być jak najbardziej przyjazne dzieciom i ich rodzicom/opiekunom. Planując utworzenie CPD, warto na samym początku zadbać o przyjazne otoczenie samej placówki:

• osobny budynek w bezpiecznej i przyjaznej okolicy – zapewnia swobodę, prywatność i komfort pracy,

• dostępność dla wszystkich grup klientów – brak barier architektonicznych, np. dla osób poruszających się na wózkach,

• dobrze skomunikowana lokalizacja – dostępna dla osób korzystających z transportu publicznego, jak i samochodu,

• prywatny parking lub miejsca parkingowe dostępne w bliskiej okolicy.

Projektując wnętrze Centrum Pomocy Dzieciom trzeba zwrócić uwagę na:

• bezpieczeństwo klientów – budynek i jego wyposażenie muszą spełniać wszystkie normy bezpieczeństwa wymagane w przepisach prawa,

• funkcjonalność, ale też estetykę wystroju i wyposażenia,

• wyposażenie dopasowane do wszystkich grup wiekowych dzieci – np. krzesła różnej wysokości,

• odpowiednie rozmieszczenie części dostępnej dla klientów oraz części dostępnej dla pracowników,

• dźwiękoszczelność oraz prywatność pokoi terapeutycznych oraz przyjaznego pokoju przesłuchań,

• wyposażenie przyjaznego pokoju przesłuchań zgodnie ze standardami („Standard 6” na stronie 37),

• dyskretne oznakowanie placówki,

• regularne kontrole stanu technicznego placówki i wyposażenia.

Poczekalnia to wyjątkowe miejsce w placówce i dlatego należy poświęcić jej więcej uwagi. Warto zadbać, aby w poczekalni dzieci witała przyjazna osoba pierwszego kontaktu, która będzie przewodnikiem dziecka po Centrum. Poczekalnia powinna być urządzona tak, aby klienci czuli się swobodnie. Należy zapewnić im wygodne miejsce do siedzenia, materiały edukacyjne, zabawki, gry, czasopisma, książki, mały kącik kuchenny z kawą i herbatą. Materiały i wyposażenie powinny być dostosowane do dzieci w różnym wieku oraz dzieci ze specjalnymi potrzebami. Szczególnie w poczekalni potrzeby dziecka powinny być priorytetem, np. poprzez udostępnienie dzieciom wieszaków na ubrania na odpowiedniej wysokości. Wnętrza powinny być w stonowanych, neutralnych kolorach.

W Centrum Pomocy Dzieciom koncentrujemy się na wspieraniu dzieci. Jeśli dostępna jest również oferta dla sprawców, koniecznie trzeba zadbać o to, aby sprawca i dziecko doświadczone przemocą nigdy się nie spotkali. Oferta dla sprawców może być zapewniona w innej lokalizacji, jeśli jednak jest świadczona w tym samym miejscu co pomoc dla dzieci, niezbędne jest zapewnienie osobnych wejść oraz odpowiednie ułożenie grafiku wizyt, aby zminimalizować ryzyko spotkania.

Dobre praktyki

To ważne, żeby podopieczni Centrów Pomocy Dzieciom czuli się dobrze w placówce. Gdy powstawał projekt wnętrz warszawskiego CPD, zapytano dzieci, jak wyobrażają sobie wystrój i wyposażenie placówki. Dzieci, które korzystały już wcześniej z pomocy fundacji, odpowiedziały na wiele szczegółowych pytań, dotyczących nowopowstającego Centrum. Większość z nich wskazała, że najważniejsze dla nich są dyskrecja i przyjazny personel. Pytane o to, które elementy wystroju i wyposażenia są dla nich istotne, mówiły często o przestrzeni do odrabiania lekcji i możliwości ładowania telefonów. Najbardziej w takich wnętrzach przeszkadzały im jaskrawe kolory, hałas i zdjęcia smutnych dzieci na ścianach. Preferencje i pomysły dzieci zostały wzięte pod uwagę przy wyposażaniu i aranżowaniu pomieszczeń w CPD. Propozycje dzieci może zbierać osoba pierwszego kontaktu lub w widocznym i dostępnym miejscu może stać pudełko, do którego dzieci będą wrzucać wypełnioną ankietę, karteczki z pomysłami lub rysunki.

Zespół interdyscyplinarny Centrum Pomocy Dzieciom

W Centrum Pomocy Dzieciom pracuje Zespół interdyscyplinarny. W jego skład wchodzi koordynator placówki, osoby pierwszego kontaktu, terapeuci, prawnicy, psychiatra, pediatra oraz pracownik socjalny. Wszyscy członkowie Zespołu mają jasno zdefiniowane zadania i zakres obowiązków. Dodatkowo do wspólnych zadań koordynatora, zespołu terapeutycznego, prawnika, psychiatry, lekarza pediatry oraz pracownika socjalnego należą:

• udział w cotygodniowych spotkaniach Zespołu interdyscyplinarnego CPD, na których konsultowane są przypadki wpływające do CPD;

• udział w grupach do spraw przypadków, które to grupy opracowują i wdrażają plan pomocy dla dziecka oraz opiekuna będącego pod opieką CPD;

• udział w monitorowaniu i ewaluacji działań;

• prowadzenie dokumentacji.

Do specyficznych zadań koordynatora należą:

• zwoływanie i kierowanie spotkaniami Zespołu interdyscyplinarnego,

• przygotowywanie agendy spotkania,

• nadzorowanie korespondencji z sądami, prokuratorami i innymi instytucjami w sprawach dzieci będących pod opieką CPD,

• prowadzenie ewaluacji oferty pomocowej CPD,

• nadzorowanie kontaktów ze wszystkimi instytucjami zaangażowanymi we współpracę międzyinstytucjonalną z CPD,

• zwoływanie i prowadzenie spotkań Rady konsultacyjnej CPD.

Do zadań osób pierwszego kontaktu należą:

• zbieranie pierwszego wywiadu i kwalifikowanie do wpisania na listę osób oczekujących na pierwszą konsultację,

• prowadzenie zapisów na konsultacje ze specjalistami przyjmującymi w CPD,

• obsługa poczekalni CPD,

• obsługa elektronicznej bazy klientów,

• nadzorowanie obiegu dokumentów,

• obsługa przyjaznego pokoju przesłuchań.

Do zadań terapeutów należą:

• udzielanie konsultacji psychologicznych osobistych i telefonicznych, prowadzenie wsparcia psychologicznego i terapii indywidualnej i grupowej rodzicom/opiekunom dzieci pokrzywdzonych przestępstwem.

• prowadzenie diagnozy, interwencji, wsparcia psychologicznego i terapii indywidualnej i grupowej dzieci,

• udzielanie konsultacji profesjonalistom (osobistych, telefonicznych i mailowych), dotyczących dzieci pokrzywdzonych przemocą,

• udział w superwizji i spotkaniach merytorycznych Zespołu,

• stawiennictwo w sądzie i prokuraturze w charakterze biegłego/świadka w sprawach podopiecznych CPD.

Do zadań prawników należą:

• konsultacje prawne osobiste dla klientów CPD,

• konsultacje prawne telefoniczne dla klientów CPD,

• podejmowanie interwencji prawnej,

• prowadzenie korespondencji z sądami, prokuratorami i innymi instytucjami w sprawach dzieci będących pod opieką CPD.

Do zadań pracownika socjalnego należą:

• konsultacje dla pracowników CPD w zakresie możliwości pomocy i świadczeń, wynikających z Ustawy o pomocy społecznej,

• konsultacje dla klientów CPD, dotyczące pomocy i świadczeń socjalnych, które
  wynikają z Ustawy o pomocy społecznej,

• koordynowanie współdziałania z ośrodkami pomocy społecznej i przekazanie informacji o ofercie interdyscyplinarnej pomocy CPD dla rodziców i dzieci – ofiar lub świadków przemocy i wykorzystywania seksualnego,

• kierowanie do CPD rodziców i dzieci − ofiar lub świadków przestępstw, w szczególności ofiar wykorzystania seksualnego, korzystających z pomocy OPS.

Zadania lekarza pediatry oraz psychiatry opisane są w Standardzie 7.

Spotkania Zespołu interdyscyplinarnego CPD

Spotkania Zespołu interdyscyplinarnego CPD odbywają się regularnie, co najmniej raz w tygodniu. W spotkaniach biorą udział wszyscy terapeuci, prawnik, pracownik socjalny, psychiatra, pediatra oraz koordynator. Spotkania prowadzone są przez koordynatora placówki zgodnie z zaplanowaną agendą. Terapeuci omawiają, według ustalonego schematu, wszystkie przypadki, które trafiły od ostatniego zebrania do placówki. Zespół podejmuje decyzję, co do tego, czy i jakiego rodzaju wsparcie może zostać zaproponowane dziecku i rodzicowi/opiekunowi, oceniając potrzeby dziecka poprzez pryzmat najlepiej pojętego interesu dziecka i kierując się między innymi następującymi przesłankami:

• kryteria przyjęcia do CPD,

• etap toczącej się procedury karnej (np. czy odbyło się już przesłuchanie dziecka),

• czy dziecko nie ma już kontaktu ze sprawcą przemocy,

• czy zespół ma odpowiednie zasoby i kompetencje, pozwalające mu na udzielenie pomocy dziecku (np. dziecko niepełnosprawne intelektualnie),

• czy rodzic/opiekun, który zgłosił dziecko do CPD jest w stanie/chce współpracować ze specjalistami CPD i przywozić dziecko regularnie na konsultacje ze specjalistami,

• czy dziecko i rodzic/opiekun nie otrzymują już wsparcia w innej placówce/ placówkach.

Jeśli zostanie podjęta decyzja, że dziecko i opiekun nie zostaną objęci opieką CPD, terapeuta, który spotkał się z rodzicem/opiekunem na pierwszej konsultacji/konsultacjach powinien spotkać się z nim ponownie w celu poinformowania o przyczynach odmowy i ewentualnie przekierować do innej placówki.

W przypadku podjęcia decyzji, że dziecko zostanie objęte pomocą CPD, na spotkaniu wyznacza się specjalistów, którzy będą pracowali z dzieckiem i jego rodziną oraz koordynatora ds. przypadku. Tworzą oni tzw. grupę ds. przypadku.

W drugiej części spotkania analizuje się trudności i wyzwania dotyczące wsparcia dzieci, które są pod opieką CPD. Podejmuje się także decyzje dotyczące interwencji prawnej.

Spotkania grupy ds. przypadku

W skład grupy ds. przypadku wchodzi koordynator ds. przypadku, który może być np. terapeutą dziecka, oraz inni specjaliści, np. terapeuta rodzica/opiekuna, psychiatra dziecka, psychiatra rodzica/opiekuna, prawnik, lekarz pediatra, pracownik socjalny. Zależnie od potrzeb na spotkania grupy zapraszani są również specjaliści z innych instytucji, np. asystent rodziny, pracownik socjalny pracujący z rodziną, pedagog szkolny, opiekun z placówki, kurator etc. Koordynator ds. przypadku jest odpowiedzialny za koordynację i monitorowanie interdyscyplinarnego wsparcia udzielanego rodzinie. Wszyscy specjaliści wchodzący w skład grupy ds. przypadku mają obowiązek współpracować z koordynatorem i dzielić się istotnymi dla zarządzania przypadkiem informacjami, które dotyczą pracy z dzieckiem lub rodzicem/opiekunem.

Pomoc prawna

Integralnym elementem pracy w trybie interdyscyplinarnym jest pomoc prawna. Placówka powinna mieć w zespole prawnika, który udziela konsultacji prawnych rodzicom/opiekunom prawnym dziecka pokrzywdzonego przestępstwem. Pomoc prawna w placówce może być rozbudowywana i przyjąć jedną lub wszystkie wskazane poniżej formy.

Towarzyszenie na rozprawie − placówka może realizować wolontariat prawny, w ramach którego odpowiednio przeszkoleni i superwizowani studenci prawa i psychologii towarzyszą klientom na rozprawach sądowych. Dzięki temu prawnik placówki, prowadzący daną sprawę, otrzymuje dodatkowe, bezstronne i merytoryczne informacje o sprawie, natomiast znajdujący się w trudnej sytuacji rodzice/opiekunowie prawni podopiecznych CPD uzyskują wsparcie prawne i psychologiczne. Program pomocy prawnej spełnia też rolę obywatelskiej kontroli sądu, poprzez udział i obserwacje wolontariuszy z ramienia organizacji pozarządowej.

Realizowanie roli kuratora procesowego − prawnicy placówki mogą reprezentować pokrzywdzone dziecko na sali sądowej, występując w roli kuratora procesowego. Jest to osoba powoływana przez sąd rodzinny do roli reprezentanta dziecka zamiast rodzica, w sytuacji kiedy drugi rodzic jest podejrzanym/oskarżonym o przestępstwo na szkodę dziecka. Prawnik realizuje prawa procesowe dziecka podczas całego procesu, bierze udział w przesłuchaniu w trybie 185 a i b kpk dziecka, reprezentuje go na rozprawie, podejmuje działania odwoławcze w jego imieniu. Odpowiednio przygotowany i przeszkolony prawnik, mający doświadczenie w sprawach karnych dotyczących dziecka, jest gwarancją realizacji praw małoletniego pokrzywdzonego.

Pomoc telefoniczna/mailowa − placówka może świadczyć pomoc prawną w zakresie ochrony prawnej dziecka − ofiary przestępstwa, w tym przede wszystkim podejmowania interwencji na rzecz dziecka krzywdzonego oraz przyjaznego przesłuchania małoletnich pokrzywdzonych. Pomoc ta może być w formie konsultacji telefonicznych lub mailowych.

Reprezentacja prawna klientów placówki pro bono − jednym z obszarów pomocy prawnej, w którym najtrudniej zapewnić skuteczne wsparcie klientom, jest reprezentacja podczas postępowania karnego, zwłaszcza w sądzie. Placówka może podjąć współpracę z miejscowymi samorządami zawodowymi adwokatów i radców prawnych, w zakresie możliwości reprezentowania klientów placówki pro bono przez adwokata lub radcę prawnego. Należy przy tym opracować zasady i warunki przyznania tej formy pomocy, z uwagi na to, że nie jest możliwe, aby była ona dostępna dla wszystkich klientów. Placówka powinna przeszkolić grupę adwokatów/radców prawnych przed przekazywaniem spraw. Ma to na celu dostarczenie specjalistycznej wiedzy, w tym psychologicznej, z zakresu funkcjonowania dziecka − ofiary przestępstwa. Zapewnia to również odpowiedni standard pomocy prawnej dla klienta. Jeśli to możliwe, adwokat/radca może być członkiem grupy do spraw przypadku lub też komunikować się z nią w celu zapewnienia klientowi optymalnej pomocy.

Edukacja prawna rodziców/opiekunów prawnych − w dużej części spraw trafiających do placówki rodzic/opiekun prawny reprezentuje dziecko podczas postępowania karnego, co jest dla niego bardzo trudne. Można to porównać z sytuacją znalezienia się w obcym kraju, bez wiedzy na temat jego funkcjonowania, zwyczajów, bez znajomości języka. Placówka, w ramach oferty pomocy prawnej, może realizować warsztaty dla rodziców nt. systemu prawnego w Polsce, praw pokrzywdzonego, zasad funkcjonowania w postępowaniu, w tym na sali sądowej, umiejętności formułowania podstawowych wniosków ustnych, zadawania pytań czy też zwracania się do sądu i stron postępowania.

Dziecko pokrzywdzone przestępstwem w postępowaniu karnym występuje w roli świadka. Również dziecko niebędące bezpośrednio pokrzywdzone przestępstwem może występować w roli świadka. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania (art. 177 § 1 Kodeksu postępowania karnego, Dz.U.2013.1642.). Małoletnim świadkom przysługuje specjalny tryb przesłuchania uregulowany art. 185 a, b, c kpk − przesłuchanie w przyjaznym pokoju przesłuchań. Art. 185 a kpk reguluje przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego, art. 185 b kpk – małoletniego świadka, art. 185 d kpk wprowadza wymóg przesłuchiwania w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach, które mają zapewnić małoletnim świadkom swobodę wypowiedzi oraz poczucie bezpieczeństwa.

Przesłuchanie w placówce odbywa w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach, spełniających wymogi Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a–185c Kodeksu postępowania karnego2 oraz standardy i metodyki opracowane przez FDDS i MS do certyfikacji.

Placówka posiada wyodrębniony pokój przesłuchań. W skład pokoju przesłuchań winny wchodzić: pokój sędziowski, pokój techniczny oraz przedpokój/poczekalnia oraz powinien być zapewniony dostęp do toalety/łazienki.

Pokój przesłuchań

Pokój przesłuchań powinien być wyposażony w urządzenia techniczne umożliwiające zdalną rejestrację zdarzeń w całym pokoju przesłuchań oraz rejestrację mimiki twarzy dziecka. Placówka powinna posiadać sprzęt umożliwiający nagranie przesłuchania w formie audio/video oraz dodatkowo w formie wyłącznie audio, w celu zminimalizowania konieczności powtórzenia przesłuchania w przypadku wystąpienia problemów technicznych z nagraniem. Placówka powinna przestrzegać przepisów o ochronie danych osobowych, nie archiwizować rejestrowanych nagrań przesłuchań. Nośniki i nagrania są integralną częścią materiału dowodowego i jako takie pozostają wyłącznie w dyspozycji organów procesowych.

Pokój przesłuchań służy do przeprowadzenia przesłuchania świadka przez sędziego w obecności i z udziałem biegłego psychologa oraz tłumacza, jeżeli został powołany. Przesłuchania powinny być prowadzone przez wyspecjalizowanych profesjonalistów, którzy są regularnie szkoleni w prowadzeniu przesłuchań.

Należy dołożyć wszelkich starań, aby dzieci składały zeznania w najdogodniejszym dla nich otoczeniu i w najodpowiedniejszych warunkach, z uwzględnieniem ich wieku, dojrzałości i poziomu zrozumienia oraz wszelkich problemów w komunikacji, jakie mogą mieć te dzieci. (Wytyczne Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie Wymiaru Sprawiedliwości Przyjaznego Dzieciom przyjęte przez Komitet Ministrów w dniu 17 listopada 2010 r. na 1098. posiedzeniu zastępców ministrów Dział 6, pkt 64 pkt c Zeznania / oświadczenia dzieci) Przesłuchiwaniem dzieci i zbieraniem od nich oświadczeń powinni w miarę możliwości zajmować się przeszkoleni specjaliści. (Wytyczne Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie Wymiaru Sprawiedliwości Przyjaznego Dzieciom przyjęte przez Komitet Ministrów w dniu 17 listopada 2010 r. na 1098. posiedzeniu zastępców ministrów Dział 6, pkt 64 pkt c Zeznania / oświadczenia dzieci)

Pokój techniczny

Pokój techniczny to pomieszczenie przylegające do pokoju przesłuchań i oddzielone od niego lustrem obserwacyjnym albo pomieszczenie połączone z pokojem przesłuchań za pomocą środków technicznych, umożliwiających przeprowadzenie przesłuchania na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Pokój techniczny umożliwia uczestniczenie w przesłuchaniu prokuratorowi, obrońcy oraz pełnomocnikowi pokrzywdzonego, jeśli jest ustanowiony. W tym pokoju przebywa również protokolant. Za zgodą sędziego, w pokoju przesłuchań może przebywać rodzic/opiekun prawny lub osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje, a także osoba pełnoletnia wskazana przez pokrzywdzonego. Placówka zapewnia możliwość bezpośredniej i bezprzewodowej komunikacji uczestnikom przesłuchania.

W pokoju technicznym umieszczone są materiały edukacyjne dla profesjonalistów na temat przesłuchania.

W placówce umożliwia się małoletnim świadkom i ich rodzicom/opiekunom oczekiwanie na przesłuchanie w poczekalni, przystosowanej do ich potrzeb.

Przygotowanie do przesłuchania

Placówka oferuje małoletnim świadkom i ich rodzicom/opiekunom program przygotowania dziecka do przesłuchania. Program realizują przygotowani profesjonaliści według określonego standardu. Podczas przygotowania małoletni świadkowie oraz ich rodzice/opiekunowie zdobywają wiedzę i wyobrażenie na temat roli świadka i procedury przesłuchania. Przygotowanie obejmuje wizytę dzieci w przyjaznym pokoju przesłuchań. Ma to na celu obniżenie lęku i stresu przed sytuacją przesłuchania, a także dostarczenie dziecku wiedzy na temat samej czynności i jej przebiegu.

Dobre praktyki

Centra Pomocy Dzieciom zawierają porozumienia z sądami właściwymi dla swojego obszaru działania, aby korzystały z przyjaznego pokoju przesłuchań, ale również informowały opiekunów małoletnich świadków o ofercie przygotowania do przesłuchania w CPD. W ramach takich porozumień, w kilku sądach wdrożono praktykę, by do każdego wezwania dziecka na przesłuchanie wysyłanego przez sąd dołączać informacje dla dziecka o miejscu i przebiegu przesłuchania. Jest to przyjazna, ilustrowana ulotka dostosowana do możliwości percepcyjnych dziecka. Do wezwania dołączona jest również ulotka dla rodziców o ofercie CPD. Celem CPD jest rozszerzanie zakresu współpracy z sądami tak, żeby takie informacje docierały do wszystkich dzieci, które mają zeznawać w charakterze świadka, i ich opiekunów.

Dziecko, jeśli zachodzi taka potrzeba, jest kierowane do lekarza pediatry lub/i psychiatry przez terapeutę prowadzącego po konsultacjach diagnostycznych oraz omówieniu przypadku podczas spotkania Zespołu interdyscyplinarnego CPD. Bez względu na wiek dziecka, podczas konsultacji medycznej obowiązkowo towarzyszy dziecku rodzic/opiekun prawny.

Rola lekarza pediatry w CPD:

• przeprowadzenie i udokumentowanie wywiadu lekarskiego,

• badanie fizykalne,

• ocena ogólnego stanu zdrowia dziecka,

• rozpoznanie i ustabilizowanie stanów nagłych,

• ocenę i leczenie urazów fizycznych,

• ustalenie terminu wizyt kontrolnych,

• skierowanie do szpitala w celu wykonania badania ginekologicznego lub innego rodzaju leczenia wynikającego z doznanych urazów.

Ważne jest, aby badanie fizykalne odbywało się za zgodą dziecka i opiekuna, w obecności wskazanej przez dziecko zaufanej osoby dorosłej, w warunkach zapewniających komfort i intymność.

Rola lekarza psychiatry w CPD:

• konsultacje planowe dzieci oraz dorosłych pozostających pod opieką psychologiczną w CPD,

• konsultacje psychiatrycznie w trybie nagłym klientów, pozostających pod opieką CPD,

• ocena stanu psychicznego, postawienie diagnozy i zaplanowanie postępowania,

• wdrożenie i monitorowanie leczenia farmakologicznego,

• psychoedukacja pacjentów oraz opiekunów,

• w razie konieczności kierowanie do szpitala psychiatrycznego.

Lekarz pediatra oraz psychiatra powinni uczestniczyć w spotkaniach Zespołu interdyscyplinarnego. Do ich obowiązków należy także współpraca ze specjalistami, wchodzącymi w skład grupy ds. przypadku oraz dzielenie się istotnymi informacjami dla prowadzenia wsparcia interdyscyplinarnego.

Tajemnica lekarska
Zgodnie za art. 40 Ustawy z dnia z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Jednakże obowiązywanie tajemnicy zawodowej lekarza nie jest bezwzględne, wspomniany artykuł zawiera szereg wyłączeń. Art. 40 ust. 2 pkt 4 zakłada, że pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy jest dysponentem tajemnicy i może wyrazić zgodę na jej ujawnienie. Przepis ten jest bezpośrednią podstawą prawną do udziału lekarza w pracy placówki CPD, działającej na rzecz ochrony dziecka w trybie interdyscyplinarnym. Lekarz pracuje z klientem, jego rodzicem/ opiekunem prawnym w ten sposób, że klient otrzymując konsultację lekarską wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy w niezbędnym zakresie, koniecznym do działań interdyscyplinarnych.

Dobre praktyki

W Centrach Pomocy Dzieciom podopieczni, którzy ukończyli 16 lat proszeni są o wyrażenie zgody na udział w badaniu lekarskim. Są również informowani o celu badania i procedurach wykorzystania wyników. Taka procedura uwzględnia podmiotowość dziecka i jest zgodna z art. 32 ust. 5 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty i art. 17 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Podstawowe zasady pomocy terapeutycznej w CPD

• Celem terapii/wsparcia psychologicznego dzieci − ofiar lub dzieci – świadków przemocy i wykorzystywania seksualnego jest przywrócenie im równowagi psychicznej po doświadczeniach urazowych.

• Pomocy terapeutycznej/psychologicznej/pedagogicznej dziecku musi towarzyszyć realizowana równolegle pomoc jego rodzinie. Współpraca nie jest podejmowana z rodzicami spełniającymi jedno lub więcej z poniższych kryteriów: są odpowiedzialni za przemoc seksualną wobec dzieci lub podejrzani o nią do czasu wyjaśnienia; stosują czynną przemoc i nie rokują zmiany, zagrażają dobru dziecka; czynnie szkodliwie korzystają ze środków uzależniających, w tym alkoholu. W przypadku dzieci pozostających w pieczy instytucjonalnej wskazana jest stała współpraca z opiekunem z placówki, ewentualnie z rodzicem, jeśli jest osobą wspierającą.

• Rodzic/opiekun dziecka zgłaszający się po pomoc, bez względu na formę pomocy proponowaną dziecku deklaruje gotowość współpracy na rzecz pomocy dziecku, także poprzez swój bezpośredni udział w zaleconych formach pomocy.

• Dzieci i młodzież na sesje pomocowe (terapeutyczne, konsultacyjne) przychodzą w towarzystwie osoby dorosłej – rodzica/opiekuna lub innej osoby dorosłej wskazanej przez opiekuna prawnego. Dorosły opiekun w trakcie sesji dziecka oczekuje w poczekalni Centrum, nie opuszcza terenu placówki. W przypadku młodzieży powyżej 16. roku życia terapeuta może zezwolić na samodzielne zgłaszanie się podopiecznego na sesje oraz powrót.

• Pomocą dziecku i jego rodzicowi/opiekunowi zajmują się oddzielni terapeuci.

• W pracy z dzieckiem krzywdzonym i jego rodziną pracuje się, wykorzystując różne uznane i sprawdzone naukowo metody i podejścia, np. terapię poznawczo-behawioralną skoncentrowaną na traumie (Trauma−Focused Cognitive Behavioral Therapy), metody oparte na mentalizacji. Dobór podejścia i technik pracy terapeutycznej jest decyzją terapeuty i zależy od preferencji terapeuty i potrzeb klientów − dzieci i dorosłych.

• Formy pracy terapeutycznej zależą każdorazowo od wieku i możliwości rozwojowych dziecka oraz jego indywidualnych cech, osoby sprawcy i jego roli w życiu dziecka, charakteru urazowych doświadczeń (czasu trwania, powtarzalności, usytuowania w czasie, przebiegu), a także od pozytywnych doświadczeń dziecka, funkcjonowania i zasobów rodziny. Praca terapeutyczna prowadzona jest w sposób najlepiej dopasowany do zdiagnozowanych potrzeb dziecka.

• Długość trwania terapii i pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest zróżnicowany, zależny od głębokości urazu, objawów prezentowanych przez dziecko, stopnia jego rozwoju i funkcjonowania, współpracy z jego rodziną.

• Terapia jest procesem odbywającym się etapowo. Przejścia do kolejnych etapów terapii są otwarte, należy liczyć się z koniecznością cofania się do fazy wcześniejszej, stosownie do potrzeb klienta. Etapy nie są ograniczone twardymi ramami.

• Sesje trwają od 30 do 90 minut.

• Częstotliwość sesji zależna jest od etapu terapii. W początkowej fazie sesje odbywają się raz w tygodniu, następnie co 2 tygodnie i rzadziej (zawsze zależnie od potrzeb w indywidualnej sytuacji). Później częstotliwość sesji jest dostosowywana do indywidualnych potrzeb.

• W przypadku dzieci z najmłodszej grupy wiekowej (poniżej 4 lat) pomoc dziecku realizuje się najczęściej poprzez pracę z rodzicem lub pracę w diadzie. Stosownie do potrzeb dziecka, opieką psychologiczną objęte mogą być inne osoby z bliskiego otoczenia dziecka (drugi rodzic/opiekun, rodzeństwo).

By móc skutecznie pomagać dzieciom, które doświadczyły krzywdzenia i ich rodzicom niezbędne jest, by specjaliści pracujący w Centrum Pomocy Dzieciom posiadali odpowiednie przygotowanie.

W przypadku pracowników klinicznych (terapeutów) kluczowe są wiedza, umiejętności i doświadczenie w zakresie m.in.:

• normy rozwojowej dzieci i młodzieży,

• psychopatologii dzieci i młodzieży,

• pracy z traumą,

• specyfiki problemu krzywdzenia dzieci, w tym wykorzystania seksualnego,

• funkcjonowania dzieci i dorosłych uwikłanych w przemoc,

• identyfikacji symptomów krzywdzenia dzieci,

• podejmowania interwencji w przypadku podejrzenia krzywdzenia dzieci,

• współpracy interdyscyplinarnej i systemu pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem,

• metodyki przesłuchiwania dzieci,

• sprawdzonych i skutecznych metod terapeutycznych. Wśród metod terapeutycznych opartych na dowodach, najczęściej wymienianych jako skuteczne w pracy z dziećmi po doświadczeniu krzywdzenia, wskazuję się na terapię behawioralno-poznawczą skoncentrowaną na traumie (CBT trauma – focused therapy), patrz np. Cary, C. E., & McMillen, J. C. (2012). The data behind the dissemination: A systematic review of trauma-focused cognitive behavioral therapy for use with children and youth. Children and Youth Services Review, 34(4), 748–757 lub Mannarino, A. P., Cohen, J. A., Deblinger, E., Runyon, M. K., & Steer, R. A. (2012). Trauma-focused cognitive-behavioral therapy for children: Sustained impact of treatment 6 and 12 months later..

Wskazane jest, by klinicyści pracujący w Centrum Pomocy Dzieciom mieli ukończone całościowe szkolenie terapeutyczne. Ponadto, niezbędną cechą organizacji pracy klinicznej jest zapewnienie regularnej superwizji zewnętrznej, prowadzonej przez certyfikowanego superwizora.

Ważnym obszarem pogłębiania wiedzy jest specyfika pracy z dziećmi z niepełnosprawnościami (fizycznymi, umysłowymi) oraz z dziećmi z różnych grup mniejszościowych (narodowościowych, seksualnych, religijnych i in.).

W przypadku specjalistów z dziedziny prawa, kluczowe są wiedza, umiejętności i doświadczenie w zakresie m.in.:

• przepisów prawa w dziedzinie przeciwdziałania przemocy wobec dzieci,

• procedur karnych i cywilnych,

• reprezentacji dziecka,

• przygotowania dziecka do przesłuchania,

• metodyki przesłuchiwania dzieci,

• współpracy interdyscyplinarnej i systemu pomocy osobom pokrzywdzonym
  przestępstwem,

• funkcjonowania dzieci i dorosłych uwikłanych w przemoc.

W przypadku osób zarządzających centrum kluczowe są wiedza, umiejętności i doświadczenie w zakresie m.in.:

• zarządzania i komunikacji z zespołem,

• zarządzania finansami, (W przypadku CPD prowadzonych przez organizację pozarządową, niezbędna jest wiedza, umiejętności i doświadczenie

• w zakresie możliwych źródeł finansowania, przygotowania wniosków o dofinansowanie projektów, zarządzania projektami.)

• organizacji pracy,

• funkcjonowania dzieci i dorosłych uwikłanych w przemoc,

• współpracy interdyscyplinarnej i systemu pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem.

W przypadku osób pierwszego kontaktu kluczowe są wiedza, umiejętności i doświadczenie w zakresie m.in.:

• komunikacji z klientem,

• ochrony danych osobowych,

• podstaw funkcjonowania dzieci i dorosłych uwikłanych w przemoc,

• systemu pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem.

Przedstawiciele innych profesji pracujący w centrum (lekarz psychiatra, lekarz pediatra, pracownik socjalny) powinni spełniać wymogi określone w ustawach regulujących działanie tych profesji, a oprócz tego posiadać wiedzę, umiejętności i doświadczenie również w zakresie:

• funkcjonowania dzieci i dorosłych uwikłanych w przemoc,

• współpracy interdyscyplinarnej i systemu pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem.

Ponadto wszyscy pracownicy zatrudnieni w centrum Pomocy Dzieciom powinni znać zapisy Konwencji Praw Dziecka oraz wewnętrznej Polityki ochrony dzieci, obowiązującej w placówce. Wszyscy pracownicy mający bezpośredni kontakt z dziećmi i ich rodzicami powinni również przejść szkolenia ze specyfiki pracy z osobami z niepełnosprawnościami fizycznymi i intelektualnymi oraz przedstawicielami grup mniejszościowych (narodowościowych, religijnych, seksualnych i in.)

Dobre praktyki

Praca w Centrach Pomocy Dzieciom jest bardzo obciążająca dla wszystkich, którzy bezpośrednio spotykają się ze skrzywdzonymi dziećmi i ich rodzinami. Na ogół są to bardzo trudne przypadki drastycznej przemocy i wykorzystywania seksualnego dziecka. Aby zapobiec wypaleniu zawodowemu i na bieżąco wspierać pracowników CPD, organizowane są superwizje ich pracy. Co oczywiste, zasadą pomocy psychologicznej świadczonej w Centrach Pomocy Dzieciom jest ciągła, cykliczna superwizja zespołu klinicznego przez zewnętrznego, certyfikowanego superwizora. W warszawskim CPD spotkania superwizyjne organizowane są nie tylko dla zespołu klinicznego, ale również dla zespołu prawnego oraz dla osób pierwszego kontaktu.

Zespoły kliniczne CPD stale podnoszą swoje kompetencje. Uczestniczą we wspólnych szkoleniach prowadzonych przez polskich i zagranicznych ekspertów nt. sprawdzonych metod terapii dzieci i ich opiekunów. Udział w szkoleniach to możliwość zdobycia nowej wiedzy, ale także wymiany doświadczeń z psychologami z innych placówek. Psycholodzy wyjeżdżają również na krajowe i zagraniczne konferencje, by stale aktualizować swoją wiedzę. W CPD organizowane są także wewnętrzne seminaria dla zespołu, pogłębiające wybrane aspekty pracy i pozwalające na dyskusję i refleksję.

Placówka posiada opracowany system gromadzenia statystyk dotyczących pomocy udzielanej w CPD, co najmniej w zakresie:

• liczby dzieci korzystających z pomocy w podziale na płeć i wiek oraz na klientów pierwszorazowych i kontynuujących kontakt,

• liczby rodzin korzystających z pomocy w podziale na klientów pierwszorazowych i kontynuujących kontakt,

• liczby przypadków wg kategorii krzywdzenia,

• liczby przypadków wg źródła skierowania,

• liczby osób podejrzanych o krzywdzenie dziecka w podziale na płeć oraz związek z dzieckiem (osoba z/spoza rodziny, osoba znana dziecku/nieznajomy),

• liczby spotkań dziecka/rodziny z poszczególnymi specjalistami w CPD,

• liczby dzieci przesłuchiwanych w CPD,

• liczby dzieci przygotowywanych do przesłuchania,

• okresu oczekiwania na pierwszą wizytę,

• okresu udzielania pomocy.

Placówka poddaje swoją pracę ewaluacji, wykorzystując różnorodne narzędzia, m.in. obserwację, superwizję, opisy przypadków, ankiety dla odbiorców pomocy, testy psychometryczne, wywiady, grupy fokusowe i inne. Placówka ma wypracowany system wykorzystywania wyników monitoringu i ewaluacji do ciągłego udoskonalania swojej pracy.

Placówka udostępnia odpowiednim instytucjom, w tym decydentom, uniwersytetom, specjalistom ds. ochrony dzieci oraz mediom i opinii publicznej dane dotyczące swojej pracy, aby podnieść świadomość nt. problemu przemocy wobec dzieci i roli pomocy interdyscyplinarnej oraz aby dostarczać danych do tworzenia przepisów i procedur opartych na dowodach.

Ponadto placówka wykorzystuje doświadczenie ze swojej pracy do realizacji oferty edukacyjnej dla profesjonalistów pracujących na rzecz dzieci, na przykład poprzez organizowanie wizyt studyjnych, spotkań informacyjnych, szkoleń i publikowanie materiałów. W szczególności placówka kieruje działania edukacyjne do:

• przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości,

• pracowników oświaty,

• pracowników ochrony zdrowia,

• władz lokalnych i regionalnych,

• pracowników pomocy społecznej i placówek pomocowych.

Tematyka działań edukacyjnych powinna dotyczyć w szczególności:

• wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dziecku,

• współpracy interdyscyplinarnej,

• specyfiki problemu krzywdzenia dzieci,

• identyfikacji symptomów krzywdzenia dzieci i podejmowania interwencji,

• profilaktyki krzywdzenia dzieci,

• pomocy dzieciom krzywdzonym i ich rodzinom.

Jednocześnie placówka posiada procedury ochrony danych osobowych i wizerunku swoich klientów oraz zasady współpracy z mediami i szkoli swoich pracowników w tym zakresie.

Dobre praktyki

Centra Pomocy Dzieciom dążą do tego, by jak najlepiej dopasować ofertę pomocową, informacyjną i edukacyjną do lokalnych potrzeb. W rejonie działania każdego CPD została przeprowadzona lokalna diagnoza oferty i potrzeb w zakresie pomocy dzieciom krzywdzonym. W ramach tej diagnozy przeprowadzono pogłębione wywiady z osobami kierującymi instytucjami pomocy społecznej, ochrony zdrowia, wymiaru sprawiedliwości i oświaty oraz z przedstawicielami samorządów. Pytano ich o ocenę oferty i funkcjonowania CPD oraz o lokalne potrzeby w zakresie ochrony dzieci przed krzywdzeniem. Przeprowadzono również badania ankietowe wśród profesjonalistów z różnych grup zawodowych, które współpracują z placówką, dotyczące tych kwestii. Na bazie wyników badań, dla każdego rejonu działania CPD opracowany został raport nt. potrzeb instytucjonalnej pomocy dzieciom krzywdzonym oraz oceny działań CPD. Raporty są wykorzystywane w opracowywaniu strategii CPD oraz w lokalnych działaniach lobbingowych.

Ważnym zadaniem CPD jest edukacja różnych grup zawodowych współpracujących z CPD, w zakresie identyfikacji przypadków przemocy i wykorzystywania dzieci, podejmowania interwencji i działań profilaktycznych. Działania edukacyjne w tym zakresie są dużym wyzwaniem – trudno włączyć w nie wszystkich, którzy powinni być objęci taką edukacją. Odpowiedzi CPD na to wyzwanie są zróżnicowane. Organizowane są lokalne otwarte seminaria interdyscyplinarne, na które zapraszani są profesjonaliści współpracujący z CPD. Odbywają się szkolenia dla profesjonalistów, prowadzone przez ekspertów z CPD, w tym szkolenia kaskadowe (typu Train the Trainers), przygotowujące uczestników do przekazania zdobytej wiedzy w swojej instytucji lub organizacji. Stwarzane są również możliwości korzystania z e-learningów i webinariów, które promowane są wśród profesjonalistów ze współpracujących instytucji.